Ρήγμα ‘Αντισσας
Το ρήγμα της Άντισσας διασχίζει τα ηφαιστειακά πετρώματα του λόφου Σκαμιούδα. Είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ρήγματα της Λέσβου και αποτελεί μοναδικό τεκμήριο των μεγάλων γεωλογικών μεταβολών που διαμόρφωσαν τη σημερινή μορφή του αναγλύφου της Λέσβου.
Δημιουργήθηκε όταν οι δυνάμεις που αναπτύσσονταν στο φλοιό της γης υπερέβησαν τα όρια αντοχής των πετρωμάτων στην περιοχή με αποτέλεσμα αυτά να σπάσουν. Τα δύο τεμάχη μετατοπίστηκαν εκατέρωθεν της ρηξιγενούς επιφάνειας και το ένα τέμαχος κατέβηκε σε σχέση με το άλλο.
Η κατοπτρική επιφάνεια του ρήγματος, δηλαδή η επιφάνεια που έσπασε το πέτρωμα, δημιουργεί μια έντονη μορφολογική αναβαθμίδα. Επάνω της είναι εμφανείς οι γραμμές προστριβής. Πρόκειται για χαρακτηριστικές χαραγιές που δείχνουν τη διεύθυνση της σχετικής κίνησης των δύο τεμαχών και αποτελούν τεκμήρια της σεισμικής δραστηριότητας που εκδηλώθηκε στην περιοχή. Σχηματίστηκαν από την τριβή σκληρών υλικών (κόκκων χαλαζία, κροκαλών κ.ά), τα οποία λόγω της αντίθετης κίνησης των δυο τεμαχών εκατέρωθεν του ρήγματος, σύρθηκαν πάνω στη ρηξιγενή επιφάνεια. Στο επίπεδο του ρήγματος τα πετρώματα θρυμματίστηκαν δημιουργώντας μια ζώνη από θραύσματα.
Το ρήγμα της Άντισσας εντάσσεται στις δομές παραμόρφωσης της Λέσβου που σχετίζονται με το μεγάλο ρήγμα της Ανατολίας και την έντονη σεισμική δραστηριότητα στο βόρειο Αιγαίο.
Ρήγμα Αγίας Παρασκευής
Το ρήγμα της Αγίας Παρασκευής είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ρήγματα της Λέσβου και αποτελεί μοναδικό τεκμήριο των μεγάλων γεωλογικών μεταβολών που διαμόρφωσαν τη σημερινή μορφή του αναγλύφου της Λέσβου. Πρόκειται για δεξιόστροφο ρήγμα του οποίου η κατοπτρική επιφάνεια, δηλαδή η επιφάνεια θραύσης των πετρωμάτων, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Πάνω της φαίνονται ανάγλυφα διαδοχικές γενεές τεκτονικών γραμμώσεων, ενδεικτικών της παραμόρφωσης από διαδοχικούς ισχυρούς σεισμούς. Πρόκειται για χαρακτηριστικές χαραγιές οι οποίες δείχνουν ότι έλαβε χώρα οριζόντια μετακίνηση. Σχηματίστηκαν από την τριβή σκληρών υλικών (κόκκων χαλαζία, κ.ά), τα οποία λόγω της αντίθετης κίνησης των δυο τεμαχών εκατέρωθεν του ρήγματος, σύρθηκαν πάνω στη ρηξιγενή επιφάνεια. Υπάρχουν ενδείξεις ενεργοποίησης του κατά το μεγάλο σεισμό του 1867 με μέγεθος 6.8 βαθμών της κλίμακας Richter.
Το ρήγμα της Αγίας Παρασκευής ανήκει στη μεγάλη ρηξιγενή ζώνη της κεντρικής Λέσβου που διασχίζει τη Λέσβο με διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ. Διατρέχει το κεντρικό μέρος του νησιού από Β προς Ν, και πιθανώς να συνεχίζεται και υποθαλάσσια στον κόλπο της Καλλονής. Η λειτουργία της είναι συμβατή με το ενεργό πεδίο τάσεων που επικρατεί στην περιοχή και επηρεάζεται από τη μεγάλη δομή του ρήγματος της Ανατολίας, ο νότιος κλάδος της οποίας διέρχεται βόρεια της Λέσβου.
Τεκτονικό Παράθυρο Ολύμπου
Η γυμνή από βλάστηση κορυφή του Ολύμπου αποκαλύπτει μία από τις εντυπωσιακότερες γεωλογικές εικόνες της Λέσβου, ένα τεκτονικό ημιπαράθυρο.
Έντονες τεκτονικές δυνάμεις που επέδρασαν κατά την καταστροφή του παλιού ωκεάνιου χώρου της Τηθύος, τοποθέτησαν τα οφιολιθικά πετρώματα του ωκεανού πάνω στην ενότητα των μεταμορφωμένων πετρωμάτων που προέρχονται από τα ωκεάνια ιζήματα που συνόδευαν την ωκεάνια πλάκα, και όλα μαζί έχουν τοποθετηθεί πάνω στα ανθρακικά πετρώματα του Ολύμπου, που ήταν μέρος ενός παλιού ηπειρωτικού περιθωρίου.
Σήμερα στην περιοχή μέσα από τους οφιόλιθους και τα μεταμορφωμένα πετρώματα, εμφανίζονται να αναδύονται στην επιφάνεια τα τεκτονικά κατώτερα πετρώματα, δηλαδή οι λευκοί έως τεφροί, σακχαρώδεις και μερικές φορές ροζωποί ανακρυσταλλωμένοι ασβεστόλιθοι που αποτελούν την εντυπωσιακή κορυφή του Ολύμπου.
Περιμετρικά της κυρίαρχης κορυφής του Ολύμπου, αναπτύσσεται στα γύρω πετρώματα μια εξαιρετικά πλούσια βλάστηση που αποτελείται από δάση καστανιάς, τραχείας πεύκης, μηλιές, καρυδιές αλλά και ελαιώνες. Ο ορεινός όγκος του Ολύμπου είναι ενταγμένος στο Δίκτυο ΦΥΣΗ 2000 ενώ η περιοχή χαρακτηρίζεται ως βοτανικός κήπος του Αιγαίου λόγω της μεγάλης ποικιλίας ενδημικών φυτών.
Ρήγμα Λάρσου
To ρήγμα της Λάρσου αποτελεί ένα από τα ενεργά ρήγματα της Λέσβου και αποτελεί μοναδικό τεκμήριο των μεγάλων γεωλογικών μεταβολών που διαμόρφωσαν το σημερινή μορφή του αναγλύφου της Λέσβου σχηματίζοντας τις ελώδεις περιοχές του δέλτα του ποταμού Ευεργέτουλα
Χαρακτηριστική είναι η έντονη μορφολογική αναβαθμίδα και η εντυπωσιακή κατοπτρική επιφάνειά του με λειασμένες επιφάνειες πάνω στις οποίες έχουν χαραχθεί τα ίχνη της τεκτονικής ολίσθησης του κομματιού που έχει βυθισθεί. Πρόκειται για χαρακτηριστικές χαραγιές που δείχνουν τη διεύθυνση της σχετικής κίνησης των δύο τεμαχών και αποτελούν τεκμήρια της σεισμική δραστηριότητας που εκδηλώθηκε στην περιοχή. Σχηματίστηκαν από την τριβή σκληρών υλικών (κόκκων χαλαζία, κροκαλών κ.ά), τα οποία λόγω της αντίθετης κίνησης των δυο τεμαχών εκατέρωθεν του ρήγματος, σύρθηκαν πάνω στη ρηξιγενή επιφάνεια. Στο επίπεδο του ρήγματος τα πετρώματα θρυμματίζονται δημιουργώντας και μια ζώνη από θραύσματα
Το ρήγμα της Λάρσου δημιουργήθηκε όταν οι εφελκυστικές δυνάμεις που αναπτύσσονταν στο φλοιό της γης υπερέβησαν τα όρια αντοχής των πετρωμάτων στην περιοχή με αποτέλεσμα αυτά να σπάσουν σε μια μεγάλη επιφάνεια. Τα δύο τεμάχη μετατοπίστηκαν εκατέρωθεν της ρηξιγενούς επιφάνειας και το ένα τέμαχος, αυτό που σήμερα πάνω του περνά δίπλα στη ρηξιγενή επιφάνεια ο οδικός άξονας Μυτιλήνης – Καλλονής, κατέβηκε σε σχέση με το άλλο που αποτελεί το χαρακτηριστικό λόφο της περιοχής.
Στην επιφάνεια του ρήγματος της Λάρσου χαράχτηκε κανάλι μεταφοράς νερού που αποτελεί τμήμα του ρωμαϊκού υδραγωγείου της Μυτιλήνης.
Ρήγμα Κόλπου Γέρας
Ο κόλπος της Γέρας αποτελεί μια κλειστή λεκάνη με στενό στόμιο, η δημιουργία της οποίας οφείλεται σε συζυγή μεγάλα γεωλογικά ρήγματα με διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ, στην ανατολική και τη δυτική πλευρά του κόλπου, δημιουργώντας ένα τεκτονικό βύθισμα.
Οι συνεχείς επαναδραστηριοποιήσεις των ρηγμάτων δημιουργούν απότομα πρανή και τεκτονικές αναβαθμίδες στο ανάγλυφο στην ανατολική πλευρά του κόλπου, που εκτείνονται προς νότο μέχρι την περιοχή του χωριού Λουτρά και προς Βορρά μέχρι το χωριό Πηγή. Ανάλογες δομές παρατηρούνται και στην περιοχή του χωριού Ιππειος, στην δυτική ακτή του κόλπου.
Τα ρήγματα του κόλπου της Γέρας έχουν ιδιαίτερη σημασία λόγω της εγγύτητάς τους με την πόλη της Μυτιλήνης. Το μέγιστο σεισμικό τους δυναμικό φτάνει τα 6,5 R.
Κατά μήκος των ρηγμάτων αυτών, αναβλύζουν θερμές πηγές στην περιοχή Θέρμα του Κόλπου Γέρας. Η θερμοκρασία του νερού είναι 39,7οC και οι πηγές ορίζονται ως χλωριονατριούχες. Στο νερό περιέχονται χλωριούχο αμμώνιο, βρωμιούχο νάτριο, νιτρικό κάλιο, χλωριούχο ασβέστιο, χλωριούχο μαγνήσιο κ.λπ.
Αγριλιά
Ένα σημαντικό γεωλογικό ρήγμα με διεύθυνση Α-Δ, εμφανίζεται στην θέση Αγριλιά, στο άκρο της χερσονήσου της Αμαλής. Επηρεάζει τα οφιολιθικά πετρώματα και δημιουργεί την απότομη νότια ακτή της χερσονήσου.
Τεκτονικό Κάλυμμα Οφιολίθων
Η παρουσία των οφιολιθικών πετρωμάτων στη Λέσβο αποτελεί μάρτυρα των τεράστιων γεωλογικών μεταβολών στην περιοχή της Μεσογείου. Πρόκειται για χαρακτηριστικά πετρώματα του ωκεάνιου φλοιού της Τηθύος, ενός ωκεανού που κάλυπτε την περιοχή μεταξύ της Ευρώπης και Βόρειας Αφρικής πριν από 180 περίπου εκατομμύρια χρόνια.
Η Τηθύς, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν κόρη του Ουρανού και της Γης και από την ένωσή της με τον Ωκεανό γεννήθηκαν οι θεότητες των υδάτων, οι Ποταμοί και οι Ωκεανίδες, νύμφες των πηγών και των λιμνών.
Το όνομα ‘οφιόλιθοι’ προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις όφις (φίδι) και λίθος, εξαιτίας του συνήθως σκούρου πράσινου χρώματος (σερπεντινίτες) και την διάστικτη, λαμπυρίζουσα όψη τους, όμοια με αυτή των φιδιών.
Τα οφιολιθικά πετρώματα σχηματίστηκαν από την άνοδο μάγματος από το μανδύα της γης που στερεοποιήθηκε στον πυθμένα του ωκεάνιου χώρου της Τηθύος. Πριν από περίπου 150 εκατομμύρια χρόνια τα οφιολιθικά πετρώματα συμπιέστηκαν, αναδύθηκαν και επωθήθηκαν επάνω στο περιθώριο της Ευρασίας, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από την αρχική τους θέση.
Στην χερσόνησο της Αμαλής και στην κεντρική Λέσβο συναντώνται εκτεταμένες εμφανίσεις οφιολιθικών πετρωμάτων. Πάνω στους οφιολίθους αναπτύσσεται σήμερα τα πευκοδάση της Λέσβου. Στο όριο μεταξύ των διαφορετικών πετρωμάτων είναι χαρακτηριστική η αλλαγή της βλάστησης από πευκοδάσος σε ελαιώνες οι οποίοι αναπτύσσονται πάνω στα παλαιότερα πετρώματα.
Φυκιότρυπα
Ένα σημαντικό γεωλογικό ρήγμα με διεύθυνση Α-Δ, εμφανίζεται στη θέση Φυκιότρυπα και δημιουργεί τη βόρεια ακτή της νησίδας του Κάστρου της Μυτιλήνης.
Χαρακτηριστική είναι στην περιοχή και η εμφάνιση λιμναίων ιζημάτων. Πρόκειται για Πλειοκαινικούς μαργαϊκούς ασβεστόλιθους γλυκών υδάτων, στους οποίους εντοπίζονται απολιθώματα ασπόνδυλων οργανισμών όπως γαστερόποδα, ελασματοβράγχια και οστρακώδη. Σήμερα τα πετρώματα αυτά των γλυκών υδάτων τα συναντάμε στην ξηρά και αποτελούν μάρτυρες της παρουσίας της μεγάλης λίμνης της Μυτιλήνης, η οποία κάλυπτε την περιοχή του σημερινού θαλάσσιου διαύλου ανάμεσα στη Λέσβο και τη Μικρασιατική ακτή.
Στο τέλος του Πλειόκαινου, αρχές του Πλειστόκαινου, πριν από 1,8 εκατομμύρια χρόνια περίπου, όταν η Λέσβος ήταν τμήμα μιας ενιαίας ηπειρωτικής περιοχής, η θάλασσα αποσύρεται προς τα νότια και σχηματίζονται λίμνες στο βόρειο και κεντρικό Αιγαίο, μεταξύ των οποίων και η λίμνη της Μυτιλήνης. Στα πετρώματα είναι έντονα χαραγμένα και τα σημάδια της θαλάσσιας διάβρωσης.
Στην κορυφή του βράχου βρίσκεται το φαρικό μνημείο της Φυκιότρυπας, το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα φάρων στο βόρειο Αιγαίο και στις ακτές της Μικράς Ασίας. Είναι ένας από τους ελάχιστους σωζόμενους φάρους που έχουν κατασκευαστεί στη διάρκεια της όγδοης δεκαετίας του 19ου αιώνα, για να διευκολύνει την προσέγγιση στο λιμάνι της Μυτιλήνης αλλά και τη ναυσιπλοΐα στο στενό μεταξύ Λέσβου και ακτών Μικράς Ασίας.
Εντάχθηκε στο Ελληνικό Φαρικό Δίκτυο το 1915 και το το υπουργείο Πολιτισμού το έχει κηρύξει διατηρητέο μνημείο.
«Ταμπακαριά» Λιμναία Ιζήματα Μυτιλήνης
Χαρακτηριστική εμφάνιση λιμναίων ιζημάτων της μεγάλης λίμνης της Μυτιλήνης, η οποία κάλυπτε την περιοχή του σημερινού θαλάσσιου διαύλου ανάμεσα στη Λέσβο και τη Μικρασιατική ακτή.
Πρόκειται για Πλειοκαινικούς μαργαϊκούς ασβεστόλιθους γλυκών υδάτων, με ενστρώσεις ψαμμιτών, κροκαλοπαγή, υπόλευκες μάργες και αργίλους στους οποίους εντοπίζονται απολιθώματα ασπόνδυλων οργανισμών όπως γαστερόποδα, ελασματοβράγχια και οστρακώδη. Το συνολικό πάχος αυτών των ιζημάτων ξεπερνά τα 60 μ. Σήμερα τα πετρώματα αυτά των γλυκών υδάτων τα συναντάμε στην ξηρά και αποτελούν μάρτυρες της παρουσίας της μεγάλης λίμνης της Μυτιλήνης.
Τα λιμναία ιζήματα σχηματίστηκαν όταν η Λέσβος ήταν τμήμα μιας ενιαίας ηπειρωτικής περιοχής. Την εποχή αυτή η θάλασσα αποσύρεται προς τα νότια και σχηματίζονται λίμνες στο βόρειο και κεντρικό Αιγαίο, μεταξύ των οποίων και η λίμνη της Μυτιλήνης.
