Η ηφαιστειακή δραστηριότητα πριν από 21,5 με 16,5 εκατομμύρια χρόνια προίκισε τη Λέσβο με σημαντικές θερμές πηγές, φυσικοί πόροι τους οποίους εκμεταλλεύτηκαν οι άνθρωποι στο πέρασμα των χρόνων. Η θέρμανση των νερών συνδέεται με την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα που εκδηλώθηκε στην περιοχή του βορειοανατολικού Αιγαίου λόγω καταβύθισης της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική. Καθώς η βυθιζόμενη Αφρικανική πλάκα φτάνει σε βάθος δεκάδων χιλιομέτρων, τα πετρώματα του ωκεάνιου πυθμένα της τήκονται. Το ρευστό μάγμα που δημιουργείται είναι ελαφρύτερο από τα γειτονικά υλικά της ασθενόσφαιρας, με αποτέλεσμα να κινείται προς τα πάνω και να φτάνει στην επιφάνεια της γης όπου και σχηματίζει τα μεγάλα ηφαίστεια που συναντώνται σήμερα στη Λέσβο, της Βατούσας, του Λεπέτυμνου, της Άγρας, της Ανεμότιας και του Μεσότοπου.
Σήμερα η καταβύθιση αυτή γίνεται νότια της Κρήτης και τα μεγάλα ηφαίστεια της Λέσβου έχουν πλέον σιγήσει. Όμως, μεγάλες συγκεντρώσεις θερμού μάγματος παραμένουν σε μικρά βάθη κάτω από τη Λέσβο. Αυτές ενεργούν σαν τεράστιοι θερμαντήρες, ζεσταίνοντας το νερό που εισχωρεί μέσα στο φλοιό. Όταν πλησιάσει το μαγματικό θάλαμο, το μετεωρικό νερό θερμαίνεται. Στη συνέχεια βρίσκει διόδους δια μέσου υπαρχόντων ρηγμάτων και ρωγμών και εξέρχεται στην επιφάνεια της γης μέσω των θερμών πηγών. Τα νερά κατά τη διαδρομή τους στο εσωτερικό της γης αποκτούν τα μεταλλικά συστατικά τους στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική τους δράση. Όταν αυτό το νερό δροσίζει, τότε δεν μπορεί να διατηρήσει τα ορυκτά σε διάλυμα και έτσι τα επανατοποθετεί. Με τον τρόπο αυτό στην περιοχή της Μήθυμνας (Μόλυβος) δημιουργήθηκαν αποθέσεις αργύρου και μολύβδου, τις οποίες εκμεταλλεύτηκε ο άνθρωπος διανοίγοντας ορυχεία.
Στη Λέσβο οι σημαντικότερες θερμές πηγές βρίσκονται στον Πολιχνίτο, οι θερμότερες της Ευρώπης, το Λισβόρι, τη Θερμή, τον Κόλπο Γέρας, την Εφταλού, η οποία αποτελεί την πιο ραδιενεργή θεραπευτική πηγή της Λέσβου, την Άργενοκαι την Κρυφτή στο Πλωμάρι.
Θερμές Πηγές Πολιχνίτου
Στις θερμές πηγές του Πολιχνίτου η θερμοκρασία του νερού φτάνει 87,6οC και πρόκειται για τις θερμότερες πηγές της Ευρώπης. Το ζεστό νερό που κυκλοφορεί κάτω από την επιφάνεια της γης πλησιάζει του 400οC. Οι θερμές πηγές Πολιχνίτου αναβλύζουν μέσα από ιγνιμβρίτες, τα νεότερα ηφαιστειακά πετρώματα της Λέσβου.
Στην περιοχή του Πολιχνίτου απαντώνται πολλές θερμές πηγές υψηλής παροχής κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων, παρατηρείται μια έντονη αλλά με μικρή σχετικά έκταση θερμική ανωμαλία και ένας ρηχός ορίζοντας θερμών υδάτων (έως 92,5oC) ενώ σε μικρό βάθος εντοπίζεται υπόβαθρο κρυσταλλικών ανθρακικών πετρωμάτων, το οποίο αποτελεί καλό ταμιευτήρα γεωθερμικών ρευστών.
Όλες οι θερμοπηγές Πολιχνίτου είναι χλωριονατριούχες. Σε σχέση με το νερό της θάλασσας το χλωριούχο νάτριο των θερμοπηγών είναι τρεις φορές λιγότερο. Πιστεύεται όμως ότι υπάρχει κάποια ανάμιξη του νερού των θερμοπηγών με το θαλάσσιο νερό έως 30% περίπου.
Τα γειτονικά πετρώματα μέσα στα οποία αναβλύζουν οι πηγές εμφανίζονται με χρώμα κιτρινωπό και κόκκινο, που οφείλεται στην καθίζηση οξειδίων του σιδήρου, όπως λειμωνίτης και αιματίτης.
Θερμές Πηγές Κόλπου Γέρας
Οι θερμές πηγές «Θέρμα» αναβλύζουν μέσα σε νεογενή ιζήματα που περιλαμβάνουν στρώματα αργίλου και ψαμμίτες. Η ανάβλυση του νερού γίνεται μέσω του μεγάλου ρήγματος με διεύθυνση ΒΔ – ΝΑ που οριοθετεί την ανατολική ακτή του κόλπου Γέρας και εμφανίζει εντυπωσιακές κατοπτρικές επιφάνειες. Η θερμοκρασία του νερού είναι 39,7οC και η πηγή ορίζεται ως χλωριονατριούχος. Στο νερό περιέχονται χλωριούχο αμμώνιο, βρωμιούχο νάτριο, νιτρικό κάλιο, χλωριούχο ασβέστιο, χλωριούχο μαγνήσιο κ.λπ.
Θερμές Πηγές Λισβορίου
Κοντά στο ναό του Αγίου Ιωάννη και στο χείμαρρο του Γλυφιά μέσα από τα ηφαιστειακά κροκαλοπαγή και τους ηφαιστειακούς τόφφους αναβλύζει το ζεστό ιαματικό νερό με θερμοκρασία 69οC και ραδιενέργεια 2,5 Mache. Η θερμή πηγή Λισβορίου χαρακτηρίζεται ως χλωριονατριούχα.
Θερμές Πηγές Αργένου
Η θερμοπηγή της Αργένου, γνωστή με το όνομα «Μεγάλα Θέρμα» είναι παραλιακή, ενώ αναβλύσεις υπάρχουν τόσο στην ξηρά όσο και μέσα στη θάλασσα. Το νερό που αναβλύζει στην παραλία έχει θερμοκρασία 86οC. Πρόκειται για μια χλωρονατριούχο πηγή με σχετικά μειωμένη περιεκτικότητα σε ανθρακικά και μαγνήσιο και αυξημένη περιεκτικότητα σε ασβέστιο και θειικά σε σύγκριση με το νερό των θερμοπηγών Πολιχνίτου. Αναβλύζει μέσα από ηφαιστειακά πετρώματα τα οποία εμφανίζουν έντονη διάρρηξη.
Θερμές Πηγές Λουτρόπολης Θερμής
Η θερμή πηγή της Λουτρόπολης Θερμής χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για ιαματικούς σκοπούς. Η θερμοκρασία του νερού είναι 49,9οC και εμφανίζει πολύ αυξημένη αλατότητα η οποία οφείλεται σε ανάμιξη των υδροθερμικών ρευστών με θαλάσσιο νερό.
Η εκδήλωση της πηγής είναι αποτέλεσμα της τομής δύο βαθιών ρηγμάτων με διευθύνσεις ΔΒΔ – ΑΝΑ και ΒΒΔ – ΝΝΑ τα οποία βοηθούν στην άνοδο του υπόγειου νερού από τα μεγάλα βάθη. Μίγμα όμβριου και θαλασσινού νερού κατέρχεται σε βάθος, όπου εμπλουτίζεται σε μεταλλικά στοιχεία και θερμαίνεται. Στη συνέχεια μέσω των ρηγμάτων ανέρχεται σε μικρά βάθη ή έως και την επιφάνεια όπου και αναμιγνύεται ξανά.
Θερμές Πηγές Εφταλού
Μέσα από ανδεσιτικούς τόφφους και κροκαλοπαγή που συνδέονται με την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα του Λεπέτυμνου, κατά μήκος τεκτονικών ασυνεχειών αναβλύζει η χλωρονατριούχος ραδιενεργός θερμοπηγή της Εφταλούς. Η θερμοκρασία του νερού είναι 43,6οC έως 46,5οC. Εμφανίζει αβλαβή ραδιενέργεια 14,7 Mache και αποτελεί την πιο ραδιενεργή θεραπευτική πηγή της Λέσβου.
Θερμές Πηγές Κρυφτής στο Πλωμάρι
Οι θερμές πηγές Κρυφτής χαρακτηρίζονται από την έξοδο θερμού νερού μέσα από τα απότομα βράχια του φαραγγιού, σε πολλά σημεία του ορμίσκου τόσο στη στεριά όσο και στη στάθμη της θάλασσας ή και υποθαλάσσια. Πρόκειται για χλωρονατριούχες πηγές με ιαματικές ιδιότητες. Η θερμοκρασία του νερού που αναβλύζει στην ξηρά είναι περίπου 45οC ενώ στα σημεία που αναβλύζει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, όπου τα θερμά νερά αναμιγνύονται με το νερό της θάλασσας, η θερμοκρασία είναι περίπου 30οC.
Εντυπωσιακά είναι και τα χρώματα των γειτονικών πετρωμάτων μέσα από τα οποία αναβλύζουν οι πηγές καθώς εμφανίζονται με χρώμα κιτρινωπό και κόκκινο, που οφείλεται στην καθίζηση οξειδίων του σιδήρου, όπως λειμωνίτης και αιματίτης.
Η δημιουργία των θερμών πηγών Κρυφτής συνδέεται με την παρουσία ενός μεγάλου ρήγματος το οποίο εμφανίζει άλμα δεκάδες μέτρα. Τα επιφανειακά νερά κατεισδύουν σε μεγάλο βάθος στο εσωτερικό της γης, θερμαίνονται και στη συνέχεια βρίσκοντας διέξοδο μέσα από το μεγάλο ρήγμα της περιοχής εξέρχονται στην επιφάνεια ως θερμές πηγές, αφού έχουν εμπλουτιστεί στο ταξίδι τους με διάφορα χημικά στοιχεία που τους δίνουν τις πολύτιμες ιαματικές τους ιδιότητες.
