Τα νεότερα μνημεία στη Λέσβο (μεταγενέστερα του 1830) αποτελούν μοναδικά δείγματα αξιόλογης αρχιτεκτονικής, πολεοδομικής, ιστορικής και καλλιτεχνικής σημασίας του 19ου και του 20ού αιώνα.
Δημαρχείο Μυτιλήνης
Διώροφο εκλεκτικιστικό κτίριο, με έντονα νεοκλασικά στοιχεία. Χτίστηκε το 1900, με δαπάνες του Δήμου, για να στεγάσει τις υπηρεσίες του.
Το κτίριο του παλιού Δημαρχείου βρίσκεται στην προκυμαία της πόλης. Για πολλά χρόνια στέγαζε τις υπηρεσίες του Δήμου.
Σήμερα ο α΄ όροφος του κτιρίου έχει διαμορφωθεί σε αίθουσα συνεδριάσεων (του Δημοτικού Συμβουλίου) και τελετών, το δε ισόγειο στεγάζει τη Βιβλιοθήκη καθώς και τις διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες του Δήμου.
Περιφέρεια Λέσβου
Νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα. Διώροφο επιβλητικό κτίσμα που δεσπόζει στο κεντρικότερο σημείο της πόλης. Παρουσιάζει αυστηρή συμμετρία ανοιγμάτων στις όψεις.
Χτίστηκε αρχικά για να στεγάσει τις υπηρεσίες του Δήμου.
Κεντρικά Λύκεια Μυτιλήνης
Επιβλητικό κτίριο νεοκλασικής αρχιτεκτονικής που στεγάζει το Πειραματικό και το 1ο Γενικό Λύκειο Μυτιλήνης. Έχει κάτοψη σε σχήμα Π και αποτελείται από τρεις ορόφους: υπόγειο (βοηθητικοί χώροι), ισόγειο (αίθουσες διδασκαλίας) και α’ όροφος (βιβλιοθήκη και αίθουσα τελετών). Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της πρόσοψης είναι από λευκό μάρμαρο.
Έργο το Λέσβιου αρχιτέκτονα Αργύρη Αδαλή, που υπήρξε βοηθός των Γερμανών αρχιτεκτόνων Χάνσεν και Τσίλλερ. Η ανέγερση του κτιρίου έγινε τη διετία 1888-1890, με δαπάνες των ευεργετών του τόπου, Μ. Μητρέλια και Ζ. Βουρνάζου. Το 1912 χρησιμοποιήθηκε από τον απελευθερωτικό ελληνικό στρατό.
Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και αποτελεί σημείο αναφοράς των κατοίκων αλλά και πόλο έλξης των επισκεπτών.
Παρθεναγωγείο Μυτιλήνης
Κτίριο ορθογωνικής διατομής με απόλυτη συμμετρία ανοιγμάτων και στους δυο ορόφους. Μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στο διάκοσμο της κεντρικής εισόδου με νεοκλασικά στοιχεία (αετώματα, κίονες, υπέρθυρα κλπ.). Στο εσωτερικό, ενδιαφέρον παρουσιάζει η μεγάλη ξύλινη σκάλα.
Το κτίριο βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Οικοδομήθηκε με δαπάνες του τοπικού ευεργέτη Ζ. Βουρνάζου, το όνομα του αρχιτέκτονα, όμως, παραμένει άγνωστο. Αποπερατώθηκε το 1899 και από την ημέρα των εγκαινίων του λειτουργεί σα σχολικό κτίριο.
Ανεμόμυλος Περάματος Γέρας
Ο ανεμόμυλος του Περάματος Γέρας είναι χτισμένος λίγο έξω από τον οικισμό του Παπάδου της Γέρας, ακριβώς μπροστά από το βυρσοδεψείο Σουρλάγκα. Στο σημείο που βρίσκεται, κυριολεκτικά πάνω στη θάλασσα, ο κόλπος της Γέρας στενεύει με αποτέλεσμα ο άνεμος να είναι αρκετά ισχυρός είτε είναι βόρειος είτε νότιος. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι ενός συνόλου από βιομηχανικά κτίρια, τσιμινιέρες ελαιοτριβείων, τον οικισμό του Περάματος, τη θάλασσα και τις κατάφυτες από ελιές πλαγιές του κόλπου της Γέρας. Ο ανεμόμυλος μπορεί να ενταχθεί στα μνημεία παραγωγής και εμπορίου και χρονολογείται στις αρχές του 20ού αι.
Ελαιοτριβείο Αγίας Παρασκευής
Λιθόκτιστο κτίριο εξαιρετικής αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα (1910), χαρακτηριστικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Το Ελαιοτριβείο αποτελεί τμήμα του συνόλου των αξιόλογων βιομηχανικών κτιρίων του νησιού.
Βιομηχανικό αρχικά συγκρότημα (ελαιοτριβείο – αλευρόμυλος), λειτούργησε ως κοινοτική επιχείρηση μέχρι το 1967.
Το 1984, με την συμπαράσταση της Νομαρχίας Λέσβου, αναστηλώθηκε και μετατράπηκε σε πνευματικό κέντρο. Συγκεκριμένα, το κεντρικό κτίριο διαμορφώθηκε σε αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, χωρητικότητας 400 ατόμων, ενώ οι ελαιοαποθήκες σε Λαογραφικό Μουσείο και οι αποθήκες ελαιοκάρπου σε 11 σύγχρονους ξενώνες.
Σχολείο Αγίας Παρακευής
Σχολικό κτίριο, νεοκλασικής αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα (1922-30), με κάτοψη σε σχήμα Π και απόλυτη συμμετρία των ανοιγμάτων. Πολύ αξιόλογη είναι και η διαμόρφωση του αύλειου χώρου.
Είναι ένα από τα ωραιότερα σχολικά κτίρια του νησιού. Χτίστηκε με έσοδα του ελαιοτριβείου της κωμόπολης.
Πολύκεντρο Πολιχνίτου
Οικοδόμημα ορθογωνικής κάτοψης, χαρακτηριστικό δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της Λέσβου και ιδιαίτερα του Πολιχνίτου, με τα πέτρινα “σοβελίκια” που κοσμούν όλα τα ανοίγματα των όψεων.
Για πολλά χρόνια λειτούργησε ως ελαιοτριβείο.
Φούρνος Μεσαγρού
Ο φούρνος στο Μεσαγρό (πρώην φούρνος Μαρμαρέλλη – Χατζηκωνσταντή) ανήκει από το 1985 στο Υπουργείο Πολιτισμού και βρίσκεται στον οικισμό του Μεσαγρού. Εντάσσεται στα μνημεία παραγωγής και εμπορίου. Πρόκειται για ένα ισόγειο πέτρινο κτίσμα που κατασκευάστηκε στις αρχές του αιώνα και λειτουργούσε μέχρι τα τέλη του 1970 σαν φούρνος.
Στο βόρειο τοίχο του υπάρχει τοιχογραφία του Θεόφιλου διαστάσεων 3.60 x 3.50 μ. Χρονολογείται γύρω στη δεκαετία του 1930 και παριστάνει σκηνές από την ιστορία του ψωμιού. Στο εσωτερικό παρουσιάζει ενδιαφέρον ως προς τη διαμόρφωση του χώρου (παραδοσιακός τρόπος παρασκευής άρτου) με το χαρακτηριστικό πατάρι-ζυμωτήρι. Η αποκατάσταση του κτίσματος έγινε με σκοπό να λειτουργήσει σα μικρό λαογραφικό Μουσείο.
Αρχοντικά Λέσβου
Σήμα κατατεθέν της οικιστικής ταυτότητας της Λέσβου αποτελούν αδιαμφισβήτητα τα εξαίσια αρχοντικά που την κοσμούν, δείγματα της οικονομικής ευρωστίας του παρελθόντος.
Τα περισσότερα απ’ αυτά χτίστηκαν στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα από πλούσιους αστούς εμπόρους, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την καίρια εμπορική θέση του νησιού μεταξύ Ανατολής και Δύσης συσσώρευαν αρκετό πλούτο από τις οικονομικές τους δραστηριότητες.
Συνδυάζουν στοιχεία της κλασικής ελληνικής αρχιτεκτονικής με πολλά δυτικοευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Αποτελούνται από σοφίτες, μαρμάρινες διακοσμήσεις, σαχνισιά και τζαμωτά, εκπληκτικούς κήπους, μαρμάρινες σκάλες, ζωγραφιστά ταβάνια, τοιχογραφίες και λιθόστρωτα. Εντυπωσιακά αρχοντικά θα δείτε τόσο μέσα στην πόλη, στην περιοχή Σουράδα, Κιόσκι, Βαρειά, όσο και σε χωριά του νησιού, στον Μόλυβο, στο Πλωμάρι, στον Πολιχνίτο, στα χωριά της Γέρας, στην Αγία Παρασκευή κ.ά.
Οικία Βουρνάζων
Το αρχοντικό, στο οποίο στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης (παλαιό κτίριο) κατασκευάστηκε το 1912 από τον Αχιλλέα Βουρνάζο με σχέδια του Σμυρνιού αρχιτέκτονα Σ. Βαφειάδη. Το εκλεκτικιστικό κτίριο αποτελείται από δύο κύριους ορόφους, καθώς και από ένα ισόγειο για βοηθητική χρήση. Οι δύο όροφοι και το ισόγειο επικοινωνούν μεταξύ τους με ξύλινη κλίμακα. Στον πρώτο όροφο οδηγούν από την αυλή δύο αντιθετικά τοποθετημένες μαρμάρινες κλίμακες. Το 1965 αγοράστηκε από το ΥΠ.ΠΟ για να γίνει μουσείο.
Η έκθεση που εγκαινιάστηκε στις 13 Ιουλίου 1991 είναι η ίδια που υπάρχει και σήμερα. (Μόνιμη έκθεση στο Παλαιό κτίριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης).
Το κτίριο του Μουσείου βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από το κάστρο της πόλης και μαζί μ’ αυτό αποτελούν έναν ενιαίο αρχαιολογικό χώρο.