Η παρουσία έντονου τεκτονισμού στη Λέσβο έχει συμβάλει στη δημιουργία εντυπωσιακών καταρρακτών οι οποίοι είναι διάσπαρτοι σε όλο το Γεωπάρκο. Πρόκειται για μοναδικής ομορφιάς δημιουργήματα της φύσης στη Λέσβο.
Εμφανίζουν απότομη, κατακόρυφη μεταβολή της κοίτης του ποταμού και η δημιουργία τους στη Λέσβο συνδέεται συνήθως με την παρουσία μεγάλων ρηγμάτων.
Φαράγγι Διαβολόρεμα
Στο κεντρικό πευκοδάσος της Λέσβου, λίγα χιλιόμετρα βόρεια από το χωριό Λάμπου Μύλοι, μέσω αγροτικής οδού οδηγούμαστε στην εντυπωσιακή κοιλάδα του ρέματος “Διαβολόρεμα”, το οποίο σχηματίζει ένα μοναδικό φαράγγι. Η κοιλάδα σχηματίσθηκε από την δράση του νερού του ομώνυμου ρέματος, που περνάει πάνω από τα ίχνη μεγάλων οριζόντιων αλλά και καθέτων γεωλογικών ρηγμάτων με διεύθυνση Α-Δ και κατεύθυνση προς τον Κόλπο της Καλλονής.
Στην ευρύτερη περιοχή εμφανίζεται η εντυπωσιακή επώθηση του τεκτονικού καλύμματος των οφιολιθικών πετρωμάτων ηλικίας περίπου 150 εκατομμυρίων ετών. Τα οφιολιθικά πετρώματα της Λέσβου προέρχονται από τον ωκεάνιο χώρο του ωκεανού της Τηθύως, ο οποίος εκτείνονταν ανάμεσα στην Ευρασία και την Αφρική. Πριν από 150 εκατομμύρια χρόνια ο ωκεανός συνεχώς διευρύνονταν και νέα οφιολιθικά πετρώματα δημιουργούνταν από το μάγμα που εισχωρούσε ανάμεσα από τις δύο μεγάλες ηπείρους της Λαυρασίας στο βορρά και της Γκοντβάνας στο νότο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του ωκεανού της Τηθύως.
Όταν οι δύο μεγα-ήπειροι αρχίσαν να συγκλίνουν, τα πετρώματα που σχημάτιζαν τον ωκεάνιο πυθμένα της, συμπιέστηκαν, αναδύθηκαν και τοποθετήθηκαν πάνω στο περιθώριο της Ευρασιατικής λιθοσφαιρικής πλάκας. Σήμερα, στην περιοχή των Λάμπου Μύλων, οι οφιόλιθοι βρίσκονται τοποθετημένοι πάνω από σχιστόλιθους και μάρμαρα ηλικίας 250-300 εκατομμυρίων ετών. Πάνω στα οφιολιθικά πετρώματα αναπτύσσεται το μεγάλο πευκοδάσος από τραχεία πεύκη της κεντρικής Λέσβου.
Το Διαβολόρεμα πηγάζει από τις δυτικές πλευρές των υψωμάτων Πετροβούνι (421μ.) και Πίτσα (444μ.) και από τη βόρεια πλευρά του υψώματος Φαλακρού (372μ.)
Στην αρχή της κοιλάδας υπάρχει και ο ομώνυμος, εντυπωσιακός καταρράκτης. Ο καταρράκτης δημιουργείται εξαιτίας των ρηγμάτων που επηρεάζουν τα οφιολιθικά πετρώματα της περιοχής, δημιουργώντας έντονες αναβαθμίδες στο ανάγλυφο. Τα νερά του καταρράκτη πέφτουν με ορμή, από έναν γκρεμό ύψους περίπου 17 μέτρων. Εξαιτίας της ορμής του νερού, κατά την πτώση, δημιουργείται στροβιλισμός της ροής, με αποτέλεσμα την εκβάθυνση της κοίτης και τη δημιουργία μιας μικρή, φυσικής λίμνης.
Το ρέμα Διαβολόρεμα συνεχίζει την πορεία του δυτικά και ενώνται με τον χείμαρρο του Κρυονερίου στην περιοχή των Μέσων, όπου σχηματίζει στις εκβολές του έναν μοναδικό υγρότοπο στον κόλπο της Καλλονής.
Oι υγρότοποι και η λιμνοθάλσσα των Μέσων αποτελούν ένα σημαντικό πέρασμα και καταφύγιο για πολλά είδη πουλιών που διαβιούν είτε εποχικά, είτε μόνιμα στη συγκεκριμένη περιοχή.
Φαράγγι Βούλγαρη (Βατούσα)
Το φαράγγι του Βούλγαρη ποταμού είναι ένα εντυπωσιακό φαράγγι που δημιουργήθηκε στη βορειοδυτική πλευρά του ηφαιστειακού κρατήρα της Βατούσας, ενός τεράστιου ηφαιστείου με διάμετρο μεγαλύτερη των 8,5 χμ. Το ηφαίστειο της Βατούσας συνδέεται με την κύρια ηφαιστειακή δραστηριότητα της Λέσβου που έλαβε χώρα πριν από 18,5 έως 17 εκατομμύρια χρόνια και συνέβαλε στη δημιουργία του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου.
Το φαράγγι του Βούλγαρη διανοίχτηκε μέσα σε ηφαιστειακά πετρώματα από τη δράση του νερού πάνω στα ίχνη μεγάλων γεωλογικών ρηγμάτων. Πρόκειται για μια βαθιά χαράδρα με σχεδόν απόκρημνες βραχώδεις πλευρές, η οποία βρίσκεται σε συνεχή διάβρωση.
Κατά μήκος του φαραγγιού εμφανίζονται ηφαιστειακοί σχηματισμοί με τη μορφή μεγάλων βράχων που ξεπροβάλλουν σήμερα μέσα από τα ηφαιστειακά πετρώματα ως εντυπωσιακά γλυπτά της φύσης. Πρόκειται για πετρώματα που προέρχονται από την κατάρρευση της βόρειας πλευράς της ηφαιστειακής καλδέρας τη Βατούσας και αποτελούν μοναδικούς μάρτυρες της βιαιότητας της δραστηριότητας του ηφαιστείου. Η κατάρρευση τμήματος της καλδέρας απελευθέρωσε ρεύμα λάβας που συμπαρέσυρε στο πέρασμά του τμήματα της ήδη στερεοποιημένης λάβας από παλαιότερη δραστηριότητα του ηφαιστείου, τα οποία εμφανίζονται σήμερα και με τη μορφή χαρακτηριστικών αποστρογγυλεμένων από την ολίσθηση κροκαλών και ογκολίθων μέσα στο ηφαιστειακό υλικό.
Φαράγγι Τσικνιά
Το φαράγγι του ποταμού Τσικνιά σχηματίζεται στα νότια πρανή του λόφου της Αρχαίας Αρίσβης. Διανοίχτηκε μέσα σε ηφαιστειακά πετρώματα από τη δράση του νερού πάνω στα ίχνη μεγάλων γεωλογικών ρηγμάτων διεύθυνσης ΒΔ-ΝΑ και ΒΑ-ΝΔ.
Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια συστήματα της Λέσβου, το οποίο διασχίζει το κεντρικό μέρος του νησιού και εκβάλλει στον κόλπο της Καλλονής Το υδρογραφικό δίκτυο του χειμάρρου Τσικνιά έχει συμβάλλει κατά πολύ στη διαμόρφωση του σημερινού ανάγλυφου της κεντρικής Λέσβου σε συνδυασμό με τα έντονα φαινόμενα της ηφαιστειότητας και του τεκτονισμού, που έδρασαν στην περιοχή.