Ο οικισμός του Πολιχνίτου βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού και απέχει 45 χιλιόμετρα από τη πόλη της Μυτιλήνης. Έχει κηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός από το 1979 λόγω της αρχιτεκτονικής του φυσιογνωμίας και αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες κωμοπόλεις του νησιού. Ο Πολιχνίτος είναι χτισμένος σε μικρά υψώματα της βαθιάς κοιλάδας και περιβάλλεται από τα ύψη Καρδαβάς, Ράχτα, Πλάκουρα, Πλάκες και Προφήτη Ηλία.
Το όνομά του οικισμού προέρχεται κατά μία εκδοχή από την λέξη ‘’Πολίχνη’’ που σημαίνει μικρή πόλη και κατά μία άλλη εκδοχή από την συνένωση των λέξεων πολλά ίχνη. Πράγματι κατά την παράδοση στην περιοχή ήταν διάσπαρτα πολλά μικρά χωριουδάκια και οι κάτοικοι τους λόγω των πειρατών αναγκάσθηκαν να μετοικήσουν στην σημερινή τοποθεσία, που βρίσκεται μακριά από την θάλασσα, περιβάλλεται από υψώματα και δεν είναι ορατή ούτε από τον κόλπο Καλλονής ούτε και από το Αιγαίο Πέλαγος.
Η αρχιτεκτονική του εξακολουθεί να τον αναδεικνύει σε έναν από τους πιο αξιόλογους οικισμούς του νησιού. Κυρίαρχο δομικό στοιχείο όλων των κτισμάτων αποτελεί το χαρακτηριστικό καφεκόκκινο ηφαιστειακό πέτρωμα ο «ιγνιμβρίτης» το οποίο λαξεύεται εύκολα και έχει μεγάλη ανθεκτικότητα. Όλα τα παραδοσιακά σπίτια που χτίστηκαν πριν το 1950, είναι χτισμένα από την ντόπια αυτή πέτρα, η οποία εξορυσσόταν από την περιοχή και την επεξεργάζονταν οι ντόπιοι τεχνίτες.
Χαρακτηριστικό κτίσμα του οικισμού είναι το λιθόκτιστο διδακτήριο του Δημοτικού Σχολείου με διπλή είσοδο στην πρόσοψή του καθώς και ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου με το εντυπωσιακό κωδωνοστάσιο που θεωρείται ένα από τα ωραιότερα του νησιού. Ανάμεσα στα άλλα κτίσματα του διατηρητέου οικισμού ξεχωρίζουν το ελαιοτριβείο στην πλατεία του χωριού με το χαρακτηριστικό φουγάρο του με την πελαργοφωλιά το οποίο έχει μετατραπεί σε πολιτιστικό χώρο, το κτίριο του Ειρηνοδικείου, το παλιό καφενείο και το τζαμί, που σήμερα στεγάζει το τοπικό Παράρτημα των ΕΛ.ΤΑ.
Τα σπίτια του διατηρητέου οικισμού του Πολιχνίτου διαθέτουν εντυπωσιακές προσόψεις με επιβλητικά αετώματα, μπαλκόνια με σιδερένια και πέτρινα φουρούσια, κιονόκρανα, λαξευτά επίκρανα, ποικίλα ανάγλυφα, εκπληκτικές κορνίζες-σουβελίκια, θυρώματα και ανώφλια με σκαλιστές παραστάσεις, και συχνά εσοχές με ίχνη από παλαιά ζωγραφική. Ειδικότερα ο οικισμός παρουσιάζει τρεις τύπους παραδοσιακών σπιτιών. Στον πρώτο τύπο του «παλιού αρχοντικού» ανήκουν τα πιο εντυπωσιακά σπίτια, τετράγωνα στο σχήμα, διαστάσεων περίπου 8 επί 8 μέτρων, που αποτελούνται από δύο ορόφους με τέσσερα δωμάτια σύνολο και υπόγειο.
Στον δεύτερο τύπο των «κλασσικών σπιτιών του Πολιχνίτου», εντάσσονται τα τυπικά κτίσματα του οικισμού ορθογώνιου σχήματος με διαστάσεις περίπου 8μ. επί 5μ. που δεν έχουν, όμως, υπόγειο. Τα σπίτια αυτά έχουν δύο δωμάτια στο ισόγειο, το ένα από τα οποία παραδοσιακά ήταν ο αποθηκευτικός χώρος για το λάδι, τα σιτηρά, κλπ. και το δεύτερο χρησιμοποιούνταν ως δωμάτιο υποδοχής. Στον τρίτο τύπο ανήκουν τα σπίτια που χτίστηκαν από το 1922 και έπειτα, όταν εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες από την Μ.Ασία. και είναι ισόγεια σπίτια, με χαμηλό υπόγειο.
Ο Πολιχνίτος είναι γνωστός επίσης για τα θερμά λουτρά του, τα οποία μοιάζουν με κολυμβήθρες και χρονολογούνται από την εποχή της Τουρκοκρατίας καθώς και οι αλυκές του, από τις οποίες και εξάγεται μέχρι και σήμερα αλάτι. Το επίνειο του Πολιχνίτου, η Σκάλα Πολιχνίτου, βρίσκεται σε απόσταση 4,2 χιλιομέτρων στον κόλπο της Καλλονής, όπου υπάρχει μεγάλο αλιευτικό καταφύγιο.
