Ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη είναι μία από τις παλαιότερες αρχοντικές κατοικίες που σώζονται στο νησί και βρίσκεται στον οικισμό της Θερμής Λέσβου σε απόσταση 15 χλμ. περίπου από τη Μυτιλήνη. Αποτελούσε τον πυρήνα αγροκτήματος και χρησίμευε ως παραθεριστική κατοικία των ιδιοκτητών του.
Οι πύργοι αυτοί με τα οχυρωματικά χαρακτηριστικά ανήκαν στην εύπορη τάξη του νησιού και ως τυπολογία ήταν γνωστή ήδη από τις κατοικίες των βυζαντινών γαιοκτημόνων και ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους, περίοδος κατά την οποία οι ιστορικές συνθήκες επέβαλαν τον οχυρωματικό χαρακτήρα των οικημάτων. Ο Πύργος Τσουκαλαδέλλη είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτών των κτισμάτων και ένας από τους τελευταίους που σώζονται ενώ παλιότερα στην περιοχή υπήρχαν πάνω από 100 πυργοκατοικίες.
Ο πύργος χαρακτηρίστηκε διατηρητέο μνημείο το 1980, με σχετική υπουργική απόφαση, ενώ το 1989 απαλλοτριώθηκε υπέρ του Υπουργείου Πολιτισμού. Οι εργασίες αποκατάστασης αντιμετώπισαν τα προβλήματα που εμφάνιζε το μνημείο και έχει πλέον αποκατασταθεί εσωτερικά και εξωτερικά όπως και ο περιβάλλων χώρος του. Πρόκειται για λιθόκτιστο κτίριο που αναπτύσσεται σε τέσσερις ορόφους και για την κατασκευή του έχει χρησιμοποιηθεί αρχαίο οικοδομικό υλικό.
Η λιθοδομή του ισογείου και των ορόφων χαρακτηρίζεται από τον αμυντικό χαρακτήρα του κτίσματος με ελάχιστα παράθυρα και ενισχυμένη πόρτα. Ο τελευταίος όροφος ήταν η πιο ελαφριά κατασκευή με το σαχνίσι που συγκέντρωνε την ζωή του σπιτιού με τα δωμάτια υποδοχής, τις κρεβατοκάμαρες και τον χώρο παρασκευής του φαγητού. Το σαχνισί είναι μια ελαφριά ξύλινη κατασκευή που προεξέχει στηριζόμενη στον πέτρινο τοίχο με κυρτές ξύλινες αντηρίδες, τα επονομαζόμενα «φουρούσια». Αυτό το στοιχείο ήταν συνηθισμένο στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική και άλλων οικισμών στη Λέσβο (π.χ. Αγιάσος, Μόλυβος) καθώς και στην υπόλοιπη Ελλάδα (π.χ. Πήλιο, Μακεδονία κ.λπ.).
Το ύψος του πύργου είναι 11.45μ χωρίς την τετράριχτη στέγη. Έχει τετράγωνη κάτοψη στους 3 πρώτους ορόφους (5,10 x 5,95μ) και ορθογώνια στον τέταρτο λόγω του σαχνισίου (5,10 x 7,10μ). Ανάμεσα στους ορόφους οι καταπακτές μπορούσαν να κλείσουν και να απομονώσουν, ενώ στο ισόγειο υπήρχε και μυστική καταπακτή ώστε να κρυφτούν σε ώρα κινδύνου. Πάνω από την πόρτα υπήρχε μια τρύπα, η επονομαζόμενη «φονιάς», απ’ όπου έριχναν καυτό λάδι σε όποιον έκανε επίθεση στο σπίτι. Ο οχυρωματικός χαρακτήρας των Πύργων είναι ενδεικτικός των συνθηκών διαβίωσης προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις εισβολές των πειρατών.
Φωτογραφίες https://www.openlesvos.gr/buildings/tsoykaladelli/
