Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ηφαιστειακά οικοδομήματα της Λέσβου αποτελεί ο ηφαιστειακός δόμος Πορτός, που υψώνεται επιβλητικός στην επαρχιακή οδό Μεσοτόπου-Ερεσού κοντά στη Μονή Πυθαρίου. Πρόκειται για έναν λόφο με μορφή θόλου και απότομες πλαγιές. Το ηφαιστειακό πέτρωμα σχηματίζει εντυπωσιακές έντονες και πυκνές ρωγμές που δημιουργούν διαδοχικές πρισματικές στηλοειδείς μορφές που μοιάζουν με κολώνες.
Σχηματίσθηκε από ρευστό μάγμα που διαπέρασε το φλοιό κατά μήκος μιας ρωγμής με διεύθυνση Α-Δ και που εμφανίζεται σήμερα ως μια ηφαιστειακή φλέβα μεγάλου πάχους. Το μάγμα κινήθηκε ανοδικά με μικρή ταχύτητα, διαπέρασε τα παλαιότερα μεταμορφωμένα πετρώματα του υποβάθρου της Λέσβου ηλικίας περίπου 300 εκατομμυρίων ετών, αναθόλωσε τους παλαιότερους ηφαιστειακούς σχηματισμούς της περιοχής και δημιούργησε έναν γιγαντιαίο θόλο χωρίς να προκληθεί ηφαιστειακή έκρηξη.
Η ηφαιστειακή δομή δημιουργήθηκε στην τελευταία περίοδο της ηφαιστειακής δραστηριότητας στη Λέσβο πριν από 16,5 εκατομμύρια χρόνια. Αποτελεί το μεγαλύτερο από μια σειρά ηφαιστειακών δόμων που εμφανίζονται στην ίδια περιοχή. Το μάγμα ψύχθηκε και στερεοποιήθηκε σε μικρό, σχετικά, βάθος από την επιφάνεια. Η διάβρωση των πυροκλαστικών πετρωμάτων που περιέβαλλαν τα ηφαιστειακά πετρώματα, αποκάλυψε τον εντυπωσιακό θόλο που δεσπόζει σήμερα στην περιοχή.